Sukses


Contoh-Contoh Tembang Macapat Berdasarkan Jenisnya, Lengkap beserta Makna

Bola.com, Jakarta - Bagi para pegiat sastra Jawa pasti tidak asing dengan istilah macapat. Namun, bagi orang awam, terutama para generasi muda yang hidup di era kecanggihan teknologi sekarang, istilah macapat mungkin terdengar asing.

Lantas, apa itu macapat? Macapat merupakan satu di antara warisan budaya Jawa yang sangat terkenal. Macapat adalah puisi tradisional dalam bahasa Jawa yang disusun dengan menggunakan aturan tertentu.

Dalam tembang macapat berisi petuah atau nasihat yang disampaikan dengan cara bijak. Banyak amanat atau pelajaran berharga yang terkandung di dalamnya.

Itulah mengapa, tembang macapat dulu sering digunakan orang tua untuk menasihati anak-anaknya agar mengerti makna suatu kehidupan.

Melalui tembang macapat, ajaran agama dan nilai moral dari leluhur dapat diterima dengan mudah. Hal itu karena macapat disampaikan dalam bentuk rangkaian kata yang disusun dengan indah.

Tembang macapat ada sebelas jenis, yaitu maskumambang, mijil, sinom, kinanti, asmarandana, gambuh, dandanggula, durma, pangkur, megatruh, dan pucung.

Berikut ini kumpulan contoh tembang macapat beserta maknanya, dilansir dari Buku berjudul Macapat Tembang Jawa, Indah, dan Kaya Makna terbitan Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kamis (2/3/2023).

2 dari 12 halaman

Contoh Tembang Maskumambang

Dhuh anak mas sira wajib angurmati,

marang yayah rena,

aja pisan kumawani,

anyenyamah gawe susah.

Makna

Tembang tersebut berisi pesan kepada anak-anak agar selalu menghormati orang tua. Jangan sampai seorang anak berani menentang atau membantah orang tua karena akan berakibat buruk pada diri anak sendiri.

 

3 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Mijil

Poma kaki padha dipuneling,

cucuku ingatlah/perhatikalah

ing pitutur ingong,

akan nasihatku/petunjukku

sira uga satriya arane,

kalian juga seorang kesatria

kudu anteng jatmika ing budi,

harus tenang dan santun dalam perbuatan

ruruh sarta wasis,

rendah hati serta cekatan/pintar

samubarangipun.

dalam semua hal

4 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Sinom

Nuladha laku utama,

tumraping wong tanah Jawi,

wong agung ing Ngeksiganda,

panembahan Senapati,

kepati amarsudi,

sudane hawa lan nepsu,

pinesu tapa brata,

tanapi ing siyang ratri,

amemangun karyenak tyas ing sasama.

 

Makna

Contohlah perilaku utama,

bagi kalangan orang Jawa (Nusantara),

penguasa dari Ngeksiganda (Mataram),

panembahan Senopati,

yang selalu tekun,

mengurangi hawa nafsu,

dengan jalan prihatin (bertapa),

baik siang maupun malam,

selalu berkarya membuat tenteram bagi sesama.

5 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat kinanthi

Mangka kanthining tumuwuh,

salami mung awas eling,

eling lukitaning alam,

dadi wiryaning dumadi,

supadi nir ing sangsaya,

yeku pangreksaning urip.

 

Makna

Untuk bekal orang hidup,

selamanya harus waspada dan ingat,

harus selalu berhati-hati,

ingat kepada petunjuk kehidupan,

supaya terhindar dari kesengsaraan,

begitulah cara menjalani kehidupan.

6 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Ssmarandana

Gegaraning wong akrami,

modal dalam pernikahan

dudu bandha dudu rupa,

bukan harta atau rupa

amung ati pawitané,

hanya hati modal utamanya

luput pisan kena pisan

sekali jadi, jadi selamanya

yen ta gampang luwih gampang,

jika mudah, semakin gampang

yen angèl angèl kalangkung,

jika sulit, sulitnya bukan main

tan kena tinumbas arta.

tak bisa ditebus dengan harta

7 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Gambuh

Aja nganti kabanjur,

jangan sampai terlanjur

barang polah ingkang nora jujur,

bertingkah polah yang tidak jujur

yen kebanjur sayekti kojur tan becik,

jika telanjur tentu akan celaka dan tidak baik

becik ngupayaa iku,

lebih baik berusahalah

pitutur ingkang sayektos.

ikuti ajaran yang sejati

 

Tutur bener puniku,

ucapan yang benar itu

sayektine apantes tiniru,

sejatinya pantas untuk diikuti

nadyan metu saking wong sudra papeki,

meskipun keluar dari orang yang rendah derajatnya

lamun becik nggone muruk,

‘jika baik dalam mengajarkan

iku pantes sira anggo,

‘itu pantas engkau gunakan’

 

Ana pocapanipun,

ada sebuah ungkapan

adiguna adigang adigung,

adiguna, adigang, adigung

pan adigang kidang adigung pan esthi,

adigang itu seperti kijang, adigung itu seperti gajah

adiguna ula iku,

adiguna itu ular

telu pisan mati sampyuh.

ketiganya mati bersama secara sia-sia

 

Si kidang ambegipun,

si kijang memiliki watak

ngendelaken kebat lumpatipun,

menyombongkan kecepatannya berlari

pan si gajah ngendelaken gung ainggil

si gajah menyombongkan tubuhnya yang tinggi besar

ula ngendelaken iku

ular menyombongkan

mandine kalamun nyakot

keampuhannya ketika menggigit

 

Iku upamanipun,

itu sebuah perumpamaan

aja ngendelaken sira iku,

jangan menyombongkan diri

suteng nata iya sapa kumawani,

anak seorang raja siapa yang berani

iku ambeke wong digang,

itu perilaku yang adigang

ing wasana dadi asor.

pada akhirnya malah merendahkan martabat

 

Adiguna puniku,

watak adiguna itu

ngendelaken kapinteranipun,

menyombongkan kepandaiannya

samubarang kabisan dipundheweki,

seolah semua bisa dilakukan sendiri

sapa bisa kaya ingsun,

siapa yang bisa seperti aku

togging prana nora enjoh.

pada akhirnya tak bisa berbuat apa-apa

 

Ambek adigung iku,

watak orang adigung itu

angungasaken ing kasuranipun,

menyombongkan keperkasaannya

para tantang candhala anyenyampahi,

semua ditantang berkelahi dan diremehkan

tinemenan nora pecus,

padahal jika diladeni, ia tak berdaya

satemah dadi geguyon

akhirnya menjadi bahan tertawaan

 

Ing wong urip puniku,

dalam kehidupan manusia

aja nganggo ambek kang tetelu,

jangan sampai memiliki watak ketiga tadi

anganggoa rereh ririh ngati-ati,

milikilah sifat sabar, cermat, dan berhati-hati

den kawangwang barang laku,

selalu introspeksi pada tingkah laku

kang waskitha solahing wong.

pandailah membaca perilaku orang lain

8 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Dandanggula

Nanging yen sira ngguguru kaki,

amiliha manungsa kang nyata,

ingkang becik martabate,

sarta kang wruh ing kukum,

kang ngibadah lan kang ngirangi,

sukur oleh wong tapa,

ingkang wus amungkul,

tan mikir pawewehing liyan,

iku pantes sira guronana kaki,

sartane kawruhana.

 

Jika engkau berguru, Nak,

pilihlah guru yang sebenarnya,

yang baik martabatnya,

memahami hukum,

dan rajin beribadah,

syukur-syukur jika menemukan pertapa,

yang sudah mumpuni,

tanpa mengharapkan imbalan,

dialah yang pantas kau jadikan guru,

serta menimba pengetahuan.

9 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Durma

Dipunsami hambanting sariranira,

cecegah dhahar guling,

darapon sudaa,

napsu kang ngambra-ambra,

rerema hing tyasireki,

dadi sabarang,

karsanira lestari.

 

Makna

Hendaklah kalian menahan diri,

mengurangi makan dan tidur,

agar berkurang,

nafsu yang tidak keruan,

tenangkan hati kalian,

jadi segalanya,

agar lestari.

10 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Pangkur

Mingkar-mingkuring ukara,

membolak-balikkan kata

akarana karenan mardi siwi,

karena hendak mendidik anak

sinawung resmining kidung,

diuntai dalam indahnya syair

sinuba sinukarta,

disajikan dengan penuh warna

mrih kretarta pakartining ilmu luhung,

agar menjiwai hakekat ilmu luhur

kang tumrap ing tanah Jawa,

yang ada di tanah Jawa

agama ageming aji

agama merupaka pakaian raja

 

Selanjutnya dikisahkan perbedaan orang-orang yang berilmu luhur dengan orang yang kurang berilmu.

Jinejer ing Wedhatama,

tersaji dalam Serat Wedhatama

Mrih tan kemba kembenganing pambudi,

agar jangan miskin budi pekerti

mangka nadyan tuwa pikun,

padahal meskipun tua dan pikun

yen tan mikani rasa,

jika tak memahami rasa

yekti sepi asepa lir sepah samun,

tentu sangat kosong dan hambar seperti ampas buangan

samangsane pakumpulan,

ketika berada dalam pergaulan

gonyak-ganyuk nglelingsemi.

terlihat bodoh memalukan

 

Nggugu karsane priyangga,

menuruti kemauan sendiri

nora nganggo peparah lamun angling,

tanpa tujuan jika berbicara

lumuh ingaran balilu,

tak mau dikatakan bodoh

uger guru aleman,

seolah pandai agar dipuji

nanging janma ingkang wus waspadeng semu,

tetapi manusia yang telah mengetahui akan gelagat

sinamun ing samudana,

malah merendahkan diri

sesadoning adu manis.

menanggapi semuanya dengan baik

 

Si pengung nora nglegewa,

si bodoh tak menyadari

sangsayarda denira cacariwis,

semakin menjadi dalam membual

ngandhar-andhar angendukur,

bicaranya ngelantur ke sana-kemari

kandhane nora kaprah,

ucapannya salah kaprah

saya elok alangka longkangipun,

semakin sombong bicara tanpa jeda

si wasis waskitha ngalah,

si bijak mengalah

ngalingi marang si pingging.

menutupi ulah si bodoh.

 

Mangkono ilmu kang nyata,

begitulah ilmu yang benar

sanyatane mung weh reseping ati,

sejatinya hanya untuk menentramkan hati

bungah ingaran cubluk,

senang jika dianggap bodoh’

sukeng tyas yen den ina,

senang di hati jika dihina

nora kaya si punggung anggung gumunggung,

tak seperti si bodoh yang haus pujian

ugungan sadina dina,

ingin dipuji tiap hari

aja mangkono wong urip.

jangan seperti itu manusia hidup

 

Uripe sapisan rusak,

hidup sekali saja rusak

nora mulur nalare ting saluwir,

tidak berkembang akalnya berantakan

kadi ta guwa kang sirung,

bagaikan gua yang angker

sinerang ing maruta,

diterjang angin

gumarenggeng anggereng anggung gumrunggung,

bergemuruh bergema tanpa makna

pindha padhane si mudha,

seperti itulah anak muda yang kurang ilmu

prandene paksa kumaki.

tetapi sangat angkuh

11 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat Megatruh

Sigra milir sang gèthèk sinangga bajul,

kawan dasa kang njagèni,

ing ngarsa miwah ing pungkur,

tanapi ing kanan kéring,

sang gèthèk lampahnya alon.

 

Makna

Mengalirlah segera sang rakit ditopang buaya,

empat puluh penjaganya,

di depan juga di belakang,

taklupa pula di kanan kiri,

sang rakit pun berjalan pelan.

12 dari 12 halaman

Contoh Tembang Macapat pucung

Ngelmu iku kalakone kanthi laku,

lekase lawan kas,

tegese kas nyantosani,

setya budya pangekese dur angkara.

Makna

Ilmu itu dapat diraih melalui proses,

dimulai dengan kemauan,

maksudnya kemauan yang sungguh-sungguh,

taat pada kesucian hati menjadi penakluk keangkaraan.

 

  • Contoh tembang pucung

Angkara gung neng angga anggung gumulung,

gegolonganira,

Triloka lekeri kongsi,

Yen den umbar ambabar dadi rubeda.

Makna

Kejahatan besar di dalam tubuh kuat menggelora,

menyatu dengan diri,

menjangkau hingga tiga dunia,

jika dibiarkan akan berkembang menjadi bencana

 

Sumber: Badan Bahasa Kemdikbud

Baca artikel seputar contoh lainnya dengan mengeklik tautan ini.

Video Populer

Foto Populer